Donald Trump president, wie had dat gedacht? De meeste opiniepeilers niet, de meeste media niet en ik ook niet. Woensdagochtend 9 november nam ik met ongeloof het nieuws tot me. Niet de eerste vrouwelijke president van de VS was gekozen, maar iemand die bizarre uitspraken heeft gedaan over moslims, Mexico, vrouwen, en grootspraak tot standaard manier van communiceren heeft verheven: “Ik had de aanslagen van 11 september voorkomen.” Toch won Trump de meeste kiesmannen (maar niet de meeste stemmen!) en de komende vier jaar zal hij de president van de VS zijn.
Bij leiderschap zijn we vaak geneigd naar de fraaie, nobele kant te kijken. De charismatische leider die aan het hoofd van de troepen staat en zijn mensen vastberaden meeneemt naar een mooiere en betere toekomst.
Maar er is dus ook die andere kant. Leiderschap waarbij de eigen groep bevoordeeld wordt ten koste van anderen of van het hogere doel. Hardvochtig leiderschap, onethisch leiderschap, of meer alledaags, incompetent leiderschap. Over dit thema organiseerde Universiteit Leiden enkele weken geleden een avond. Want, zoals Nikol Hopman, één van de sprekers, Barbara Kellerman, auteur van Bad Leadership citeerde: “ To understand the bright side, study the dark”.
Wat kunnen we leren van de donkere kant van leiderschap?
- Wat maakt dat mensen achter destructieve leiders of toxic leaders aan gaan? Zoals een kind bescherming bij zijn ouders zoekt, zo zoeken mensen veiligheid, en autoriteit bij een leider. Ook willen ze het gevoel hebben speciaal te zijn en bij een groep te horen. In tijden van crisis voelen mensen zich machteloos en vrezen ze om buitengesloten te worden. Zelfs destructieve leiders krijgen dan aantrekkingskracht.
- Leiders hebben volgers nodig. Een slechte leider zonder volgers heeft weinig impact. Zo’n leider zal, om volgers te krijgen, sneller geneigd zijn zaken als crisis te bestempelen, inspelend op die gevoelens van angst, onzekerheid en machteloosheid.
- Integriteit is niet voorbehouden aan goede leiders. Als je integriteit definieert als een situatie waar uiterlijk handelen en innerlijk denken congruent zijn, dus: ‘zeggen wat je denkt, en doen wat je zegt’, dan kan ook een slechte leider integer zijn.
En waar zijn dan oplossingen te vinden voor al die leiders die dus juist wel streven naar goed leiderschap? Toon Kerkhoff, bestuurskundige en de tweede spreker op de avond van Universiteit Leiden, droeg enkele interessante perspectieven aan:
- Leiderschap is een evenwichtskunst. Er is nooit één perfecte oplossing, meestal moet je als leider balanceren tussen twee extremen. Zo is moed het evenwichtspunt tussen lafheid en overmoed. Zoek dus naar wat moed betekent voor jouw leiderschap, in jouw situatie.
- Als je op goede wijze wilt omgaan met die menselijke hang naar zekerheid en veiligheid, creëer dan meer comfort in een onveilige situatie. Investeer in de weerbaarheid van je mensen.
En ook al was de bijeenkomst van Universiteit Leiden enkele weken voordat de verkiezingen in Amerika plaatsvonden, het laatste advies van Toon Kerkhoff leek wel rechtstreeks aan de nieuwe president Trump gericht:
- Simpele oplossingen werken niet op de lange termijn. Hoed je voor holle retoriek maar neem je verantwoordelijkheid om aan alternatieve, meer complexe oplossingen te werken.
Charlotte Staats is programmaleider bij de Algemene Bestuursdienst. Zij leidt daar het Ambtelijk Professionaliteits Programma voor de topambtenaren van Nederland. Daarnaast heeft zij een eigen trainingsbureau. Samen met Anja Hilgers publiceerde zij in mei 2016 het boek ‘De Weg naar Excellent Leiderschap’.